У пачатку 2023 года мы перажываем сітуацыю, якая прымушае нас ставіцца да таго, што адбываецца, з усёй сур'ёзнасцю. Суровая праўда ў тым, што ў 2022 годзе свет стаў яшчэ горшым месцам з пункту гледжання правоў чалавека. Мы бачылі драматычныя парушэнні правоў чалавека ў многіх краінах, ва ўмовах канфліктаў і крызісаў: ва Украіне, Іране, Эфіопіі, Афганістане, М'янме, Кітаі і многіх іншых месцах.

Па меры ўзмацнення геапалітычнай канкурэнцыі рэвізіянісцкія дзяржавы таксама актыўна падточваюць законы ў галіне правоў чалавека пры дапамозе новых наратываў. Такія наратывы будуюцца з выкарыстаннем знаёмай мовы і тэрміналогіі, таму на першы погляд яны могуць падацца нявіннымі, але мы не павінны мець ілюзій, іх мэта – змяніць узгодненую міжнародную дактрыну правоў чалавека і падвергнуць "эрозіі" правы людзей. Існуюць таксама новыя тэхналогіі, якія выкарыстоўваюцца для масавага сачэння і падаўлення іншадумства. Акрамя таго, мы назіраем відавочныя наступствы змены клімату як фактару, які спрыяе ўзнікненню канфліктаў, з усімі вынікаючымі адсюль наступствамі для правоў людзей, якія найбольш пакутуюць ад таго, што адбываецца.

Геапалітычныя рознагалоссі, якія растуць, выклікаюць асаблівую турботу, паколькі іх мэта –  стварыць зманлівае адчуванне, што ў свеце ў цэлым больш няма кропак судакранання. Але насамрэч гэта не так. Нам трэба ўзгадаць, што нас аб'ядноўвае – больш за 8 мільярдаў чалавек і 193 сябры ААН. І для гэтага карысна вярнуцца на 75 год таму.

75 гадоў Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека

У 1948 годзе, пасля жахаў Другой сусветнай вайны, навукоўцы і дыпламаты з усяго свету і з самых розных прававых і культурных колаў сабраліся разам, каб стварыць знакавы дакумент - Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека, у якой пералічаны правы, якія ёсць у кожнага чалавека.

Простая і ў той жа час рэвалюцыйная ідэя гэтага дакумента заключаецца ў тым, што правы нельга надаць; яны ўжо належаць кожнаму чалавеку. Але мы ведалі тады і ведаем яшчэ лепш сёння, што правы могуць быць адняты. Вось чаму мы павінны іх бараніць. І зрабіць гэта - калектыўная задача і працэс, а не падзея; гэта азначае, што гэтая праца ніколі не заканчваецца.

Праз 45 гадоў, у 1993 годзе, на Сусветнай канферэнцыі ААН па правах чалавека 171 дзяржава і 800 прадстаўнікоў няўрадавых арганізацый прынялі Венскую дэкларацыю і Праграму дзеянняў.

Тады, як і зараз, вяліся напружаныя дыскусіі аб тым, ці з'яўляюцца правы чалавека ўніверсальнымі ці яны культурна адносныя; ці павінны эканамічныя, сацыяльныя і культурныя правы пераважаць над грамадзянскімі і палітычнымі; ці варта лічыць развіццё правам; і ці варта называць дзяржавы, у якіх зафіксаваны парушэнні правоў чалавека, ці не.

У выніку свет пагадзіўся з універсальнасцю, узаемазалежнасцю і непадзельнасць правоў чалавека. Гэта азначае, што не існуе іерархіі правоў, у якой адны маюць прыярытэт над іншымі, і не існуюць культурныя і геаграфічныя выключэнні. Усе людзі, дзе б яны ні жылі, маюць гэтыя правы і маюць права на іх абарону.

У 2023 годзе, праз 75 гадоў пасля прыняцця Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека, свет ужо іншы. Больш плюралістычны, з вялікай колькасцю краін і народаў, якія патрабуюць, каб іх галасы былі пачутыя. Але таксама гэта больш няроўны свет, у якім узмацняецца палітыка ідэнтычнасці, росту якой спрыяюць сацыяльныя сеткі і якая разрывае нашыя грамадствы на часткі. Існуюць мегаэкзістэнцыйныя пагрозы, як, напрыклад, змена клімату, і такія падзеі, як лічбавая рэвалюцыя, якія ствараюць новыя выклікі.

Мы павінны памятаць, чаму гэтыя дзве дэкларацыі з'явіліся ў свой час і як яны могуць дапамагчы нам справіцца з сённяшнімі выклікамі. Мы павінны памятаць, што правы чалавека і дэмакратыя – гэта не каштоўнасці, якія вызначаюць Еўропу; гэта каштоўнасці, якія вызначаюць чалавецтва.

Мы таксама павінны памятаць, што абарона і прасоўванне правоў чалавека і дэмакратыі пачынаюцца дома. Мы можам карыстацца даверам астатняга свету толькі ў тым выпадку, калі мы адкрыта гаворым аб сваіх промахах і нястомна супрацьстаім тым, хто падрывае правы чалавека ў нашых уласных грамадствах. Падобным чынам нам неабходна ўзаемадзейнічаць з тымі, хто абвінавачвае нас у "двайных стандартах", гэта значыць у тым, што мы больш занепакоеныя парушэннямі правоў чалавека ў адных краінах, чым у іншых. Гэта няпростая дыскусія, улічваючы складанасць і гістарычную далікатнасць. Але мы не можам ігнараваць той факт, што абвінавачанні ў падвойных стандартах існуюць і некаторыя цвёрда перакананыя ў іх.

Парадак дня ЕС у галіне правоў чалавека на 2023 год

Правы чалавека ляжаць у аснове ЕС і нашых адносін са светам. Як я сказаў у сваёй прамове на Форуме ЕС-НДА па правах чалавека, яны ўяўляюць сабой асноўны прыярытэт знешняй палітыкі ЕС – таго, што мы гаворым, таго, што мы робім, і таго, як мы трацім нашы грошы.

Мы сістэматычна асуджаем парушальнікаў правоў чалавека і ўводзім санкцыі супраць самых злосных з іх. Мы стварылі новы глабальны рэжым санкцый за парушэнні правоў чалавека, каб мы маглі рэагаваць на парушэнні, дзе б яны ні адбываліся. Цяпер мы ствараем новую Глабальную назіральную групу па барацьбе з беспакаранасцю (бюджэт - каля 20 млн еўра) для збору інфармацыі і стварэння базы дадзеных аб генацыдзе, злачынствах супраць чалавечнасці і іншых сур'ёзных парушэннях правоў чалавека. Мы ўвесь час лабіруем на шматбаковым узроўні і выступаем за рашучыя рэзалюцыі, якія тычацца сур'ёзных выпадкаў парушэння правоў чалавека. Мы выкарыстоўваем нашы двухбаковыя каналы для прасоўвання ўніверсальных правоў чалавека і для падтрымкі тых, хто на месцах абараняе правы чалавека і дэмакратыю. Мы прапануем фінансавую дапамогу для абароны праваабаронцаў (30 мільёнаў эўра на наступныя 3 гады).

Хоць мы шмат робім як Еўрапейскі саюз, і часам нават больш, чым пра тое кажуць, таксама відавочна, што мы павінны рабіць больш і лепш. Напрыклад, мы не павінны трапляць у сеткі спрэчак аб тым, што адны правы важней за іншыя. І нам, безумоўна, неабходна пакласці канец любой рыторыцы, якая пераварочвае з ног на галаву абавязацельствы дзяржаў і правы людзей.

У 2023 годзе я б хацеў, каб мы былі больш праактыўнымі, інавацыйнымі і творчымі, калі гаворка ідзе пра правы чалавека.

Напрыклад, мы павінны падкрэсліць, што гэта частка намаганняў па ўмацаванні нашай бяспекі. Мы павінны больш працаваць для барацьбы з беспакаранасцю і прыцягнення вінаватых да адказнасці, напрыклад, падтрымліваючы Міжнародны крымінальны суд і займаючыся расследаваннем ваенных злачынстваў Расіі ва Украіне. Нам таксама неабходна ўзаемадзейнічаць з шырэйшым колам гульцоў, у тым ліку з прыватным сектарам, і лепш тлумачыць, што мы маем на ўвазе, гаворачы аб правах чалавека.

Акрамя таго, неабходна забяспечыць, каб лічбавая трансфармацыя і тэхналогіі сачэння не выкарыстоўваліся для ўціску правоў чалавека. Трэба і далей працаваць з тымі краінамі, якія найбольш пакутуюць ад змены клімату і пагаршэння стану навакольнага асяроддзя, каб пераадолець негатыўныя наступствы ў галіне правоў чалавека, а таксама трэба працаваць з партнёрамі над рэалізацыяй права на развіццё і супрацьдзеяннем расавай дыскрымінацыі.

І нам таксама неабходна аднавіць давер: да інстытутаў, паміж урадамі і паміж пакаленнямі. ЕС арганізуе канферэнцыю па правах чалавека ў 2023 годзе ў гонар 75-годдзя Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека – і мы абавязкова прыцягнем да ўдзелу ў ёй не толькі прадстаўнікоў урадаў, але і моладзь, грамадзянскую супольнасць, прыватны сектар і іншых.

Пацвердзіць, што правы чалавека – гэта міжнароднае права

Многія тэндэнцыі, з якімі мы сутыкаемся ў галіне правоў чалавека, моцныя і, на жаль, ідуць насуперак з тым, чаго мы хочам. Ад гэтага толькі ўзмацняецца неабходнасць больш старанна працаваць разам з нашымі міжнароднымі партнёрамі, каб 2023 год стаў годам супрацьдзеяння гэтым тэндэнцыям.

Мы павінны пацвердзіць, што правы чалавека – гэта закон, міжнародны закон, а не прывілеі. Яны не абмяжоўваюцца Еўропай і іншымі так званымі заходнімі краінамі. Не, каб разлічваць на абарону правоў чалавека, дастаткова быць чалавекам – грамадзянінам свету, у якога ёсць правы.

Мы павінны паспрабаваць зрабіць так, каб да моманту святкавання 100-годдзя Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека людзі сказалі, што пасля многіх гадоў адкату 2023 год стаў паваротным момантам у справе абароны правоў чалавека.