Yevropa Ittifoqi sifatida biz Rossiyaning energiya eksportini sotib olishni xohlamaymiz, chunki biz uning Ukrainaga qarshi urushini moliyalashtirishni istamaymiz. Shuningdek, biz Rossiyaning urush mashinasi uchun zarur boʻlgan texnologik mahsulotlar va butlovchi qismlarni sotishni xohlamaymiz. Bular Yevropa Ittifoqining iqtisodiy subyektlari uchun majburiy boʻlgan bizning qarorlarimiz. Agar biz boshqa davlatlar ham shunday qilishini istasak ham, biz ularni majburlay olmaymiz, chunki bizning "sanksiyalarimiz" ekstraterritorial emas. Shuning uchun cheklovchi choralarimizni chetlab oʻtishga harakat qilish nozik masala. Biz Yevropa qonunlariga boʻysunmaydigan mamlakatlarga qarshi turmasdan ehtiyotkorlik bilan harakat qilishimiz kerak.

Bizning cheklov choralarimiz umuman samarali boʻldi. Masalan, biz har qanday neft va gazni toʻgʻridan-toʻgʻri Rossiyadan sotib olishni deyarli toʻxtatdik va energiya qaramligimizni tugatdik. Va biz Rossiyaga koʻplab muhim tovarlar va materiallarni eksport qilishni toʻxtatdik. Ammo soʻnggi oylarda biz Yevropa Ittifoqi tomonidan taqiqlangan tovarlarni, shu jumladan yuqori texnologiyali mahsulotlarni import qiluvchi uchinchi mamlakatlarning gʻayritabiiy oʻsishini koʻrdik. Misol uchun, Yevropa Ittifoqining Rossiyaga avtomobil eksporti 2022 yilda 78% ga kamaydi, Yevropa Ittifoqidan Qozogʻistonga eksport esa 268% ga oshdi.

Ushbu haftada a'zo davlatlar Yevropa Ittifoqining Rossiyaga qarshi 11-sanksiyalar paketini muhokama qildilar, bu asosan boʻshliqlarni yopish va taqiqlangan mahsulotlar savdosini chetlab oʻtish va qayta yoʻnaltirish masalasini qanday hal qilish haqida. Muhokama qilinayotgan taklif, boshqa choralar qatorida, Yevropa Ittifoqining chora-tadbirlarini qasddan chetlab oʻtadigan va Yevropa Ittifoqining hududdan tashqari sanksiyalarga qarshi prinsipial qarshiligini qoʻllab-quvvatlaydigan tashkilotlarga qarshi maqsadli choralarni koʻrishga imkon beradi.

Bu hafta Hindistonning Rossiyadan oʻsib borayotgan neft xaridlari va Yevropa Ittifoqiga arzon Rossiya neftiga asoslangan qayta ishlangan mahsulotlar eksportining oʻsishi haqidagi aniq masala boʻyicha ham muhokama boʻlib oʻtdi. Bu sohada yuzaga keladigan dilemmalarning yorqin namunasidir va biz dalillarga muvofiq harakat qilishimiz kerak.

Haqiqat shundaki, Hindiston, shuningdek, Xitoy ham G7 2022 yil oxirida narx chegarasini joriy qilganidan beri Rossiya neftining tobora katta hajmini import qilmoqda va buni aniq chegirma bilan amalga oshirmoqda. Raqamlar aniq: Hindistonning Rossiyadan neft importi 2022 yil yanvar oyida oyiga 1,7million barreldan 2023 yil aprel oyida oyiga 63,3 million barrelgacha oshdi. Boshqacha qilib aytganda, Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishidan oldin, Hindistonning umumiy neft importida Rossiya neftining ulushi 0,2% ni tashkil etdi. Oʻtgan oyda bu ulush 36,4% ga koʻtarildi.

Bu, albatta, ahamiyatli oʻsish, lekin quyidagiga ham aniqlik kiritish lozim: Hindistonni ayblash, yoki bunday ish tutish huquqida shubha qilish mumkin emas, chunki Hind korxonalari Yevropa qonunlariga boʻysunmaydi. G7 narxlari chegarasi Rossiyaning neft daromadlarini kamaytirishga va shu bilan Kremlning urush mashinasini moliyalashtirish uchun moliyaviy imkoniyatlariga qaratilgan. Men Financial Timesga aytganimdek,: "Hindiston Rossiya neftini sotib olishi bu normal holat. Va agar neft narxidagi cheklovlarimiz tufayli Hindiston bu moyni ancha arzonroq sotib olib, Rossiya qancha kamroq pul olsa, shuncha yaxshi boʻladi.”

Gap koʻproq nima qilish kerakligi va kim tomonidan inkor etilmaydigan yana bir fakt haqida, ya'ni Hindistonning Rossiya neftidan qayta ishlangan mahsulotlar eksporti hajmi tobora oʻsib borishi, shu jumladan aynan shu mahsulotlarning va ular ishlab chiqarilgan neftning Rossiyadan importni aniq taqiqlagan Yevropa Ittifoqiga tushishidadir.

Bu yerda ham faktlar aniq: Hindistondan Yevropa Ittifoqiga reaktiv yoqilgʻi yoki dizel kabi tozalangan mahsulotlar eksporti 2022 yil yanvar oyida 1,1 million barreldan 2023 yil aprel oyida 7,4 million barrelga koʻtarildi. Tabiiyki, biz bundan xavotirdamiz. Ammo, yana bir bor, Hindiston hukumatini ayblash kerak emas. Qayta ishlab chiqarilgandan soʻng, ushbu mahsulotlar endi rus emas, balki Hind kabi muomala qilinadi va biz Hind neftni qayta ishlash zavodlarini ularni Yevropa Ittifoqi korxonalari yoki vositachiga sotishiga toʻsqinlik qila olmaymiz.

Ammo amaliy jihatdan bu bizning cheklovchi choralarimiz samaradorligini pasaytirishi aniq. Biz Yevropa Ittifoqida Rossiya neftini sotib olmaymiz, lekin bu rus moyini qayta ishlash natijasida olingan dizelni boshqa joydan sotib olamiz. Bu bizning sanksiyalarimizni chetlab oʻtishga ta'sir qiladi va a'zo davlatlar bu bilan kurashish choralarini koʻrishlari kerak.

Bularning barchasi axloqiy muammolarni ham koʻtaradi. Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiyning iqtisodiy maslahatchisi Oleg Ustenko shunday degan edi: "Bizda ba'zi xalqaro kompaniyalar Rossiya neftidan tayyorlangan neftni qayta ishlash zavodi mahsulotlarini sotib olib, ularni Yevropaga otayotgani haqida yetarli dalillar bor... Bu mutlaqo qonuniy, ammo mutlaqo axloqsiz. Bunga ruxsat berilganligi, bu haqda hech narsa qilishimiz shart emas degani emas.”

Ammo buning uchun kim javobgar - sotuvchi yoki xaridormi? Men Hindistonning arzonroq Rossiya neftiga asoslangan qayta ishlangan mahsulotlarini eksport qilish masalasini koʻtarganimda, Hindiston hukumatini tanqid qilishni emas, balki Yevropa Ittifoqi kompaniyalarining oʻzlari sanksiyalarni qanday chetlab oʻtayotganiga koʻzimizni yumolmasligimizni nazarda tutgan edim.

Bu voqea shuni koʻrsatadiki, biz birinchi navbatda Yevropa Ittifoqidagi iqtisodiy subyektlar nima qilayotganiga qarashimiz kerak. Agar Hindiston neftni qayta ishlovchilari sotayotgan boʻlsa, bunga sabab Yevropa kompaniyalarining toʻgʻridan-toʻgʻri yoki vositachi orqali sotib olishidir. Biz haqiqiy hayot qanchalik murakkabligini yaxshi bilishimiz va shu asosda yechim izlashga harakat qilishimiz kerak.