1860'ta inşa edilen Kendirli Kilisesi ve Latin Okulu, Avrupa Birliği'nin desteğiyle Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü merkezi olarak restore edilmiştir. Enstitünün kurulmasına yardımcı olan proje, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ile yakın işbirliği içinde yürütülmüştür.

Enstitünün altyapısını vakıf olarak hazırlayan yasa tasarısı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 8 Mart 2023 tarihinde kabul edilmiştir. Yaklaşık 450 bilim insanı, uzman, bürokrat ve alanlarında yetkin sanatçı, çalışmalarıyla enstitünün kurulmasına katkıda bulunmuş ve faaliyetlerinde yer almıştır.

Enstitü, tarih öncesi çağdan günümüze kadar uzanan arkeolojik ve kültürel mirasa ilişkin Türk ve İslam arkeolojisi ve ilgili diğer bilim alanlarında, insanlığın ortak bilgi birikimi ve değerleri temelinde, tarih ve kültür odaklı bilimsel araştırmalar yapmayı amaçlamaktadır. Enstitü bilim insanları arasında uluslararası işbirliğini destekleyecek, Türk ve yabancı üniversiteler, enstitüler ve araştırma merkezleri ile ortaklıkları ve işbirliğini teşvik edecektir. Ülkedeki Avrupa arkeoloji enstitüleri ile ortak projeler yürüterek işbirliğini güçlendirecektir.

Enstitüde bir Arkeometri Laboratuvarı, Arkeoloji İhtisas Kütüphanesi, Türkoloji Kütüphanesi, sergi ve konferans salonu, bürolar ve etkinlik alanları bulunmaktadır.

Enstitüye ev sahipliği yapan binanın Gaziantepliler için manevi bir değeri vardır.  Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1933 yılında Latin Okulu'nun balkonundan vatandaşlara seslenerek Kurtuluş Savaşı'na katkılarından dolayı teşekkür etmiştir.

Kendirli'nin Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü'ne tahsis edilmesinin ardından restorasyon çalışmaları Ocak 2019'da başlatılmış ve iki yıl sürmüştür. Avrupa'daki çeşitli arkeoloji enstitüleri incelenerek Türkiye modeli tasarlanmıştır. Enstitünün iç organizasyonu, personeli, işlevleri, görevleri, bütçesi ve geleceğe yönelik yol haritası bu proje kapsamında hazırlanmıştır.  Restorasyon çalışmalarının yanı sıra, AB tarafından finanse edilen proje kapsamında aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir:

Türkiye'nin İlk 'Dijital Arkeoloji Arşivi': Dijitalleşme Çalışmaları

Türk Arkeoloji tarihinde ilk defa olmak üzere Kültür ve Turizm Bakanlığı arşivlerindeki harita, kazı alanı notları ve resmi belgeleri de içeren 1.400.000 belge taranarak bir milyon nüsha, araştırmacılara ve halka sunulmak üzere yüksek kalitede bir veri tabanında arşivlenerek koruma altına alınmıştır. Devlet ve Osmanlı arşivlerinden 50.000 belge ve 2.100 fotoğraf derlenmiştir. Türk Tarih Kurumu, Dışişleri Bakanlığı ve Ankara Üniversitesi arşivlerinin taranması da tamamlanmıştır.

Türk Arkeolojisi’nin Tüm Dönemlerini Kapsayan İlk Yayın Dizisi

Uluslararası bilimsel arenada varoluşun en önemli göstergelerinden biri olan yayın faaliyetleri kapsamında, Avrupa'nın ve Türkiye'nin önde gelen arkeolog, bilim insanı ve akademisyenlerinin 27 kitabı yayımlanmıştır. Bunların 15'i yeni kitap, 12'si ise çeviridir. Yayın Kurulu tarafından belirlenen çeviri kitaplar, Türk ve İslam Arkeolojisi açısından sadece uzmanlar için değil, konuya ilgi duyan okuyucular için de büyük önem taşımaktadır. Yeni yayımlanan 15 kitap ise yabancı uzmanlar için temel başvuru kaynağı niteliğinde olacaktır. Enstitünün yayınları arasında, Türkiye'de arkeoloji ve müzecilik bilimlerinin kurucu babası olarak da bilinen, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk modern arkeoloğu Osman Hamdi Bey'in Fransızca olarak kaleme aldığı iki Müze-i Hümayun (Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1869’da kurulan ilk müze) kazısının raporları da ilk defa Türkçe olarak okurlarla buluşuyor.

Kütüphane

Enstitü açısından yürütülen en önemli çalışmalardan biri ise İhtisas Kütüphanesi ile Türkoloji Kütüphanesi'dir. Türkoloji Kütüphanesi için 50.000'den fazla dijital kaynak derlenmiştir. İhtisas Kütüphanesi için ise Avrupa arkeoloji enstitüleri ile işbirlikleri ve kaynak tarama çalışmaları devam etmektedir. Bu kütüphanelere Avrupa'daki arkeoloji enstitülerine ait kütüphanelerin dijital erişimi de sağlanacaktır.

Hakemli Dergi

Proje uygulaması sırasında enstitü ilk hakemli dergisi "TARE"yi yayımlayarak akademi camiası ve diğer arkeoloji enstitüleriyle paylaştı. Entelektüel ve bilimsel hayata önemli bir katkı sağlayan bu yayının ardından iki baskı daha hazırlanmış ve basılmıştır.

Eğitim Programları

Proje süresince, AB ve Türkiye'den yetkin uzmanlar tarafından, gelecekte Enstitü için potansiyel adaylar olan doktora öğrencileri, kamu personeli ve sivil toplum üyeleri için eğitimler ve çalıştaylar düzenlenmiştir. Öğrencilere, yeni kurulan enstitüden beklentilerini dile getirdikleri eğitimler verilmiştir. Enstitünün sosyal medya hesabından uzman bilim insanlarının katılımıyla arkeoloji üzerine canlı yayınlar yapılmıştır.

Arkeolojik Tur Güzergahları

Arkeoloji, kültür ve tarihe ilgiyi artırmak, kültür ve doğa koruma bilincini aşılamak, arkeolojik tur rotaları için yeni ve nitelikli alternatifler üretmek amacıyla 43 tur rotası hazırlanmıştur. Bunlardan üçü uluslararası olup Anadolu, Balkanlar ve Orta Asya'yı kapsadığı için pilot olarak uygulanabilecek niteliktedir. Ayrıca bu güzergahlarının detaylarını içeren özel bir kitap yayımlanmıştır.

Arkeometri Laboratuvarı

Enstitütü, ülkenin Arkeometri Laboratuvarı içeren ilk Enstitüsüdür. Laboratuvar, arkeometrik araştırmalarda analitik tekniklerin öğretilmesini destekleyen bir merkez olmayı ve restorasyon ve koruma birimleriyle birlikte çalışarak mevcut altyapıya nitelikli katkı sağlamayı amaçlar. Ayrıca arkeolojiyi arkeometrik yayınlarla desteklemeyi ve arkeolojik kazılardan elde edilen örneklerin yurt içinde analiz edilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu da bilimsel araştırmaları kolaylaştıracaktır.

AB-Türkiye işbirliğine ilişkin hikayeler