AB'nin Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklara Yönelik Desteği

03.07.2023

Hukukun üstünlüğü ve temel haklar alanındaki reformlar, AB'nin Türkiye ile iş birliğinde stratejik öncelikler olmaya devam etmiştir.
Avrupa Birliği Antlaşması, AB'ye katılmak için yasal dayanağı belirlemektedir (Madde 49).

Buna göre, başvuran ülke Avrupa Birliği Antlaşması'nın (TEU) 2. maddesinde belirtilen değerlere, yani insan onuruna, özgürlüğe, demokrasiye, eşitliğe ve hukukun üstünlüğüne saygı; azınlıklara mensup kişilerin hakları da dâhil olmak üzere insan haklarına saygı; çoğulcu bir topluma ve ayrımcılık yapmamaya, hoşgörüye, adalete, dayanışmaya ve kadın-erkek eşitliğine saygı göstermeli ve bunları taahhüt etmelidir.

Başvuran ülke aynı zamanda AB uygunluk kriterlerini de karşılamalıdır. Bunlar, Haziran 1993'te Kopenhag'da Avrupa Birliği Zirvesi tarafından tanımlandıkları için genellikle Kopenhag Kriterleri olarak anılmaktadır. Bu kriterler (diğerlerinin yanı sıra) aşağıdakileri içerir:

- Demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlıklara saygı gösterilmesini ve azınlıkların korunmasını güvence altına alan istikrarlı kurumlar.

Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), faydalanıcıların Birlik değerlerine uyum sağlamak için gerekli siyasi, kurumsal, yasal, idari, sosyal ve ekonomik reformları benimsemelerini ve uygulamalarını ve Birlik üyeliği amacıyla Birlik'in kurallarına, standartlarına, politikalarına ve uygulamalarına aşamalı olarak uyum sağlamalarını destekleyen temel mali araçtır.
IPA II (2014-2020) kapsamında Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar öncelikleri iki alt sektör altında hedeflenmiştir: Temel Haklar ve Yargı ve İçişleri.
Temel Haklar ve Yargı alt sektörü kapsamındaki hedefler, yargının bağımsızlığı, tarafsızlığı, etkinliği ve idaresinin güçlendirilmesinin yanı sıra temel hak ve özgürlüklere saygının artırılmasıdır.
Bu dönemde (2014-2020) Temel Haklar ve Yargı alt sektörü kapsamındaki projelere 132 milyon avro tahsis edilmiş ve Adalet Bakanlığı, çeşitli mahkemeler (Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay), Adalet Akademisi, Kamu Denetçiliği Kurumu, İçişleri Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Barolar ve Türkiye Barolar Birliği, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma gibi ana kurumların desteklenmesi amaçlanmıştır.
2021'den bu yana IPA III yürürlüktedir ve 2021-2027 döneminde yardımlar IPA III altında sağlanacaktır.
Sivil topluma verilen destek, Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı (DİHAA) ve AB Sivil Toplum Aracı ve Medya Programı gibi ek araçlar vasıtasıyla sağlanmaktadır.