Një këmishë e shkurtër grash, e endur me fije mëndafshi në tezgjah dhe e përdorur për ceremoni nga nusja e sapomartuar që e vishte me shallvare, qëndron në njërën prej sallave të Muzeut Etnografik të Kavajës. Ajo përfaqëson pasurinë e kulturës së qytetit, pasi prodhimi i fillit të mëndafshit mbetet një nga traditat më të njohura të Kavajës.

Të tregtuara rregullisht në treg, sasi të mëdha mëndafshi eksportoheshin rregullisht në Evropë duke krijuar një lidhje të fortë me botën perëndimore. Profili artizanal dhe tregtar i Kavajës gjatë shekujve nxiti shkëmbimin ekonomik të tregtarëve të qytetit që bënin tregti me Raguzën, Ankonën, Firencen, Austrinë, Francën dhe qytetet e Perandorisë Osmane, veçanërisht në shekullin e 19-të.

Dominuar nga gratë artizane, mbledhja, përgatitja dhe thurja me fije mëndafshi nisi me kultivimin e manit, bimës më të preferuar për rritjen e krimbit të mëndafshit, e cila ndodhej thuajse në çdo oborr të banorëve të Kavajës dhe vijëzonte anët e rrugëve tregtare të qytetit. “Në Venecia eksportoheshin deri në 50 mijë metra linearë fije mëndafshi në vit. Përgatitja e pajës dhe prodhimi për shitje në qytet ishte në kujdesin e plotë të grave të Kavajës, ndërsa tezgjahu mbetej mjeti kryesor me të cilin vajzat stërviteshin për të mësuar thurjen që në moshë të vogël. Me këtë aftësi të fituar, gruaja siguronte çdo nevojë shtëpiake me materiale tekstili prej mëndafshi apo pambuku, pajisje shtëpie apo edhe veshje”, shkruhet në një nga panelet informative të Muzeut Etnografik të Kavajës, përuruar së fundmi pas restaurimit të gjerë në kuadër të programit “BE për kulturën”.

EU Delegation to Albania

Rrobat e mëndafshta janë ndër 800 artefaktet e llojeve të ndryshme, pjesë e koleksionit të muzeut, i cili u ofron vizitorëve një pamje autentike të jetës së përditshme të brezave të kaluar, duke dokumentuar tradita shekullore, rutina, festime familjare dhe tubime të komunitetit, si dhe marrëdhëniet e tij me botën, atëherë dhe tani.

"Ky muze nuk ka të bëjë vetëm me ruajtjen e së kaluarës; ai është një hapësirë e gjallë për komunitetin, që tregon mjeshtërinë e pasur dhe trashëgiminë kulturore të Shqipërisë. Duke sjellë së bashku historianë vendas, artizanë dhe ekspertë ndërkombëtarë në partneritet me UNOPS-in, ne po ndërtojmë një urë mes historisë së Shqipërisë dhe së ardhmes së saj. Një vend që u flet gjithë brezave dhe bashkon një komunitet të tërë. Programi ynë “BE për kulturën” po e ndihmon Shqipërinë të ruajë dhe kremtojë trashëgiminë e saj. Ai po ndërton gjithashtu platforma për ndërveprim midis popujve, kulturave dhe feve”, tha Ambasadori i BE-së Silvio Gonzato gjatë ceremonisë së përurimit.

EU Delegation to Albania

Segmenti i turizmit kulturor të Shqipërisë vazhdon të rritet, me një rritje 15.2% në vitin 2024 krahasuar me vitin 2023. Lira Pipa, zëvendësministre e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit në Shqipëri theksoi se mjediset e rinovuara nga “BE për kulturën” përfshijnë disa nga monumentet më të rëndësishme të vendit.  “Nën shembullin e rinovimit të plotë të Kalasë Vilë-Bashtovë, edhe Muzeu Etnografik i Kavajës do të shndërrohet në një magnet tjetër kulturor dhe turistik”.

Të vendosura përreth Via Egnatias, disa prej këtyre objekteve, të dëmtuara nga tërmeti i vitit 2019, dëshmojnë historinë e vendit dhe vlerat e tij. Restaurimi dhe rinovimi i tyre lidh qytetin me qytetarët dhe historinë e tyre të përbashkët.
"Ne e dimë nga vijmë dhe duhet të dimë se ku po shkojmë. Ky është një thesar unik për qytetin tonë dhe ky muze na detyron me një përgjegjësi unike. Ne do ta shndërrojmë atë në një vend pelegrinazhi për çdo turist që viziton plazhet e Golemit”, tha kryebashkiaku i Kavajës, Fisnik Qosja.
 

EU Delegation to Albania

Muzeu
Muzeu ndodhet në një banesë të bukur njëkatëshe të ndërtuar në vitin 1800 nga familja Arkaxhi në lagjen Skuraj. E ndërtuar nga babai për dy djemtë e tij, ajo ka dy krahë simetrike me dy dhoma ndenjeje qendrore me oxhaqe të hapura. Ndërtesa ku ndodhet muzeu, e cila është pothuajse tërësisht autentike, pësoi dëmtime të rënda gjatë tërmetit të vitit 2019. Struktura e dëmtuar e çatisë shkaktonte rrjedhje, muratura prej qerpiçi ishte fryrë dhe shembur pjesërisht për shkak të depërtimit të ujit, duke çuar në përkeqësim të elementeve të drurit, përfshirë tavanet dhe dyshemetë, ndërsa dritaret, dyert, struktura e çatisë dhe verandës kishin nevojë për riparim të plotë. Ndërtesa iu nënshtrua një restaurimi të plotë, përfshirë çatinë, rindërtimin e mureve prej qerpiçi duke përdorur saktësisht të njëjtën tipologji të tullave prej qerpiçi që u prodhuan posaçërisht për këtë ndërtesë dhe një konservim apo restaurim të plotë për të gjitha dekorimet e drurit, mobilet e brendshme të integruara, dritaret, tavanet dhe dyshemetë. Lartësitë e brendshme u risuvatuan duke përdorur suva tradicionale me bazë balte të përzier me sanë, ndërsa veshja përfundimtare ishte suva gëlqereje e përforcuar me lesh dhie. Me një instalim elektrik plotësisht të përmirësuar dhe instalimin e sistemit të mbikëqyrjes dhe sigurisë, tashmë vizitorët mund të eksplorojnë koleksionin përmes dhomave të ndryshme dhe aspekteve të reja multimediale, përfshirë një dhomë virtuale veshjeje, përvoja reale të zgjeruara, lojëra interaktive për fëmijë, narrativa video dhe audio. Gjatë ceremonisë së përurimit, një grup fëmijësh ishin vizitorët e parë që zbuluan kostumet tradicionale, teksa zgjidhnin veshjet për manekinet në ekranet me prekje. Të tjerë, mësuan për kostumet përmes lojërave dhe hologrameve të artizanëve punëtorë që përshkruanin traditat e prodhimit, ndërsa dëgjonin këngë tradicionale dhe shikonin foto 3D të artistëve vendas të veshur me kostumet tradicionale të Kavajës.

EU Delegation to Albania

INFORMACION

Programi “BE për kulturën” financohet nga Bashkimi Evropian (BE) dhe zbatohet nga Zyra e Kombeve të Bashkuara për Shërbimet e Projekteve (UNOPS) në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit. Programi fokusohet te rinovimi dhe rigjallërimi i 23 siteve kryesore të trashëgimisë kulturore të dëmtuara nga tërmeti në vitin 2019 dhe përfaqëson një nga programet më të mëdha të trashëgimisë kulturore të financuar nga Bashkimi Evropian me një buxhet të përgjithshëm prej 40 milionë euro. Ai synon të rrisë potencialin turistik të Shqipërisë, duke kontribuar kështu drejtpërdrejt në rimëkëmbjen socio-ekonomike vendore dhe rajonale. Për këtë qëllim, fokus i veçantë i kushtohet teknologjive inovative, duke përfshirë rrëfimin digjital dhe krijimin e produkteve multimediale të projektuara për të qenë të arritshme për të gjithë. Në të njëjtën kohë, programi mbështet sipërmarrjen vendore, artizanatin dhe nismat kulturore që zhvillohen rreth zonave të përzgjedhura përmes shpërndarjes së granteve, duke ofruar një nxitje të drejtpërdrejtë për ekonominë vendore.